Hîngeha Kurdî

Sê xalên girîng hene ku gava ku kesek nû hînî zimanî dibe û tê da zehmetîyan dikişîne; jiberkirina peyvan, hevoksazî û demsazî... Ji bilî van, hînbûna dengan û bilêvkirina wan jî hene. Ev xala dawîyê di demeke kurt da dikare were çareserkirin, lê her sê xalên din pir dijwar in. Di hevoksazîyê da kîjan peyv dê li ku be, daçek û hoker dê li ku bin, bi rastî jî ev bi serê xwe hînbûneke pir dijwar e. Hînbûna demsazîyê jî bi heman awayî dijwar e. Di demsazîyê da lêker li gorî dem û kesan hin qertefan digirin û di wan da hin deng tên guhartin. Di nava demsazîyê da hin rawe jî hene ku divê yek bi yek li gorî mantiqê ziman werin bikaranîn.  Ez çima van tiştan dibêjim? Ji bo dê û bavan... Ji ber ku dê û bav berî ku kurdî hînî zarokên xwe bikin, yan tirkî yan erebî yan jî farisî hînî wan dikin. Bi xwe kurdî dizanin, dibêjin qey zarokên wan mezin bibin ew ê jiberxxwe kurdî biaxivin. Ev bawerî û nêzîkatî dihêlin ku zarok ji zimanê xwe dûr bikevin û kurdî tune bibe.  Me li jorê bal kişand ser di

Lêker girîn girtin kişandin şikandin Lêker: girîn Dema niha Ez digirîm. Tu digirî. Ew digirî. Em digirîn. Hûn digirîn. Ew digirîn. Dema bê Ez ê bigirîm. Tu yê bigirî. Ew ê bigirî. Em ê bigirîn. Hûn ê bigirîn. Ew ê bigirîn. Dema borîya têdayî Forma yekemîn Ez girîyam. Tu girîyayî. Ew girîya. Em girîyan. Hûn girîyan. Ew girîyan. Dema borîya têdayî Forma duyemîn Ez girîm. Tu girî. Ew girî. Em girîn. Hûn girîn. Ew girîn. Çîrokîya dema borîya têdayî Forma yekemîn Ez girîyabûm  Tu girîyabûyî. Ew girîyabû. Em girîyabûn. Hûn girîyabûn. Ew girîyabûn. Çîrokîya dema borîya têdayî Forma duyemîn Ez girîbûm. Tu girîbûyî. Ew girîbû. Em girîbûn. Hûn girîbûn. Ew girîbûn. Dema borîya dûdar Forma yekemîn Ez girîyame. Tu girîyayîye. Ew girîyaye. Em girîyane. Hûn girîyane. Ew girîyane. Dema borîya dûdar Forma duyemîn Ez girîme. Tu girîye. Ew girîye. Em girîne. Hûn girîne. Ew girîne. Lêker: girtin Dema niha Ez digirim. Tu digirî. Ew digire. Em digirin. Hûn digirin. Ew digirin. Dema bê Ez ê bigirim. Tu yê bi

Onvoltooid tegenwoordige tijd (ott) Dema niha 1- eten   xwarin ik eet jij eet hij eet wij eten jullie eten zij eten 2- beloven   soz dan ik beloof jij belooft hij belooft wij beloven jullie beloven zij beloven 3- gaan  çûn ik ga jij gaat hij gaat wij gaan jullie gaan zij gaan 4- komen   hatin ik kom jij komt hij komt wij komen jullie komen zij komen 5- lopen   meşîn ik loop jij loopt hij loopt wij lopen jullie lopen zij lopen 6- koken   çêkirin (çêkirina xwarinê) ik kook jij kookt hij kookt wij koken jullie koken zij koken 7- slapen   razan ik slaap jij slaapt hij slaapt wij slapen jullie slapen zij slapen 8- werken   xebitîn ik werk jij werkt hij werkt wij werken jullie werken zij werken 9- bellen   telefon kirin ik bel jij belt hij belt wij bellen jullie bellen zij bellen 10- willen   xwestin ik wil jij wilt hij wil wij willen jullie willen zij willen 11- weten   zanîn ik weet jij weet hij weet wij weten jullie weten zij weten 12- begrijpen   fêm kirin ik begrijp jij begrijpt hij be

Di serdema me da gelek parcot (hevalbend, mêr û jin, dergîstî), "di zîndaneke dukesî" da dijîn. Girêdayî hev in, ji hev hez dikin, lê ne bextewar in. Xwe ji têkilîyên civakî dûr xistine, tenê bi hev ra radibin-rûdinin. Lê ew ji bîr dikin ku mirov gîyandarekî bîyo-psîko-sosyal e. Çawa ku pêwistîyên laşê me hene, herwiha yê derûna me (ruhê me) jî hene. Yek ji van pêwîstîyan -em bixwazin-nexwazin- sosyalîte ye. Heger ji parcotê yek di pêpelûkên zaroktîya biçûk da, têra xwe hezkirina dêûbavê nedîtibe, bê dê yan bê bavî jîyabe, rûdan jî zêde dibe. Erê, ji hevjîna/hevjînê xwe hez dike, lê tiştek kêm e. Elektrîkek, enerjîyek kêm e. Hela ku ji alîyan yek sosyalfobîk be, pê ra sîndroma Asberger hebe, nevrotîk be, sebra wê kêm be, bengî yan pasîv be, ji ber gelek serpêhatîyan ji seksê hez neke, kêşe zêde dibin. Wiha ku êdî pêwîstî bi alîkarîya derûnî dibînin. Helbet du rê hene: Cudabûn an berdewamkirin. Ev cuda nabin, lewra bê hev jî nikarin. Çare çi ye? Em ê di navenda xwe da bi model

Nûçeyên tundîyê çi qas bihên parvekirin, piştî hefteyekê rêjeya wê zêdetir dibe. Mirov çav didin hev û bi heman awayî tundîyê pêk tînin. Heke em dixwazin qencîyê ji civaka xwe ra bikin, pêwîst e em nûçeyên tundîyê parve nekin.  Divê mirov guh nede televîzyon û malperên nûçeyan. Ew zêde qencîya cicakê naxwazin. Her televîzyonek yan a rêxistin û terîqetekê ye yan jî ya kesekî ye. Ji ber vê yekê, ew li gorî berjewendîyên xwe hereket dikin.  Gava ku em van gotinan dibêjin, em ji ber xwe nabêjin. Psîkolog û pedagog didin zanîn ku divê nûçeyên tundîyê bi awayekî ketûber neyên belavkirin. Heke bihên belavkirin jî pêwîst e kesên pispor vî karî bikin.  Ji bo dersên kurdî temaşe bikin lînkê bitikînin https://youtube.com/c/HingehaKurdi

Silav gelî hevalan, em carinan di bloga Hîngeha Kurdî da der barê ziman û rêzimanê, dîrok, çand û wêjeya kurdî da hin nivîsar û gotaran diweşînin. Heke hûn dixwazin em nivîsar û gotartên we jî di bloga Hîngeha Kurdî da biweşînin, ji kerema xwe bi "Formata Wordê" bişînin vê gmaîlê: baweragiri@gmail.com Redaksîyona nivîsar û gotartên we aîdî me ye. Lê belê ji bo vê jî şertekî me heye. Divê paşdaçek wekî "di...da, di...ra, di..ve" bên nivîsîn. Her wiha divê berî tîpa "y"yê " î " were nivîsîn û tîpa "ê" jî berî "y"yê wekî xwe were nivîsîn. Ji bilî vê yekê, divê di dema borîya dûdar da jî tîpa " î " berî "y"yê were nivîsîn. Her wekî, gotîye, birîye, şandîye, rûniştîye... Em li benda nivîsar û gotartên we yên hêja ne.

Het Alfabet  (alfabe) Het alfabet heeft 26 letters (alfabe ji 26 tîpan pêk tê) Hoofdletters en kleine letters  (tîpên girdek û tîpên hûrdek) Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx Yy Zz       Medeklinkers (nedengdêr) b c d f g h j k l m n p q r s t v w x z  Korte klinkers  (dengdêrên kurt) a e i o u  Voorbeelden (mînak) a: man (mêr), pan (miqilk), stad (bajar) e: ster (stêrk), geld (pere), pen (pênûs) i: wind (ba), licht (ronahî), hij (ew) o: hond (kûçik), sok (gore), zon (tav) u: zus (xwişk), dun (zirav), lucht (asîman) Lange klinkers (dengdêrên dirêj) Voorbeelden (mînak) aa: maan (hîv), naam (nav), aap (meymûn) ee: een (yek), beer (hirç), zee (derya) ie: vriend (heval), tien (deh), ziek (nexweş) oo: roos (gul), droom (xewn), boom (dar) uu: minuut (xulek), vuur (agir), uur (demjimêr) Samengestelde klinkers (dengdêrên pêkhatî) au/ou ei/ij eu, oe, ui Voorbeelden (mînak) au: dauw (xav), blauw (şîn), pauw (teyrê tawis)  ou: zout